Καλωσόρισμα // 10 χρόνια Νέα Μόνιμη Έκθεση // Τα δικά μας λόγια // Τα δικά σας λόγια // 10 πράγματα που δεν γνωρίζατε για τον Καζαντζάκη
10 πράγματα που ίσως δεν γνωρίζατε για τον Νίκο Καζαντζάκη
1.
Γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Ηράκλειο της Κρήτης
Το σπίτι που γεννήθηκε ο Νίκος Καζαντζάκης βρισκόταν στην ομώνυμη σημερινή οδό Καζαντζάκη στο Ηράκλειο Κρήτης, το «Μεγάλο Κάστρο». Το σπίτι είχε κληρονομήσει η αδερφή του Ελένη Θεοδοσιάδη, η οποία το πούλησε και από τότε πέρασε σε άλλα χέρια, ενώ τελικά κατεδαφίστηκε το 1956. Αργότερα μετατράπηκε σε χώρο στάθμευσης.
Ο ίδιος ο Καζαντζάκης είχε εκφράσει στη διαθήκη του την ελπίδα πως αυτό το σπίτι θα γινόταν Μουσείο. Χωρίς αποτέλεσμα έμειναν οι προσπάθειες της Τέας Ανεμογιάννη, συγγενή και προσωπικής φίλης του Καζαντζάκη, ν’ αγοραστεί το πατρικό σπίτι, ώστε να γίνει Μουσείο Καζαντζάκη. Αρκετά χρόνια μετά ο Γιώργος Ανεμογιάννης ίδρυσε το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη στο χωριό Μυρτιά, πατρογονικό χωριό και του ίδιου και του Καζαντζάκη, στον χώρο όπου βρισκόταν το πατρικό σπίτι της οικογένειας Ανεμογιάννη και ένα μικρότερο οίκημα που ζούσαν συγγενείς του Καζαντζάκη.
2. Σπούδασε
Νομικά και εργάστηκε σε διάφορες θέσεις
Ο Νίκος Καζαντζάκης είχε την τύχη από πολύ νωρίς να λάβει φροντισμένη μόρφωση. Το διάστημα 1902-1906 σπούδασε στην Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και το 1907 έφυγε για το Παρίσι για να ακολουθήσει ανώτερες σπουδές. Ωστόσο, ουδέποτε άσκησε το επάγγελμα του δικηγόρου, αλλά αφοσιώθηκε σε όλη του τη ζωή στη συγγραφή. Στη διάρκεια της ζωής του αποκόμισε έσοδα κυρίως από αναθέσεις συγγραφής σχολικών αναγνωστικών, μεταφράσεις και διασκευές παιδικών βιβλίων ή μεταφράσεις φιλοσοφικών και θεατρικών έργων. Σημαντική υπήρξε η συνεργασία του για μεγάλα διαστήματα ως ανταποκριτής εφημερίδων, μία εργασία που του έδινε τη δυνατότητα να ταξιδεύει στο εξωτερικό.
Κατά καιρούς απασχολήθηκε σε διάφορες άλλες θέσεις: Γενικός Διευθυντής του Υπουργείου Περιθάλψεως (1919-1920), Υπουργός Άνευ Χαρτοφυλακίου (1945-1946) και σύμβουλος λογοτεχνίας στην UNESCO (1947-1948). Στη διάρκεια της ζωής του καταπιάστηκε επίσης, χωρίς επιτυχία, με την οργάνωση διάφορων επιχειρήσεων: μια επιχείρηση μεταφοράς ξυλείας από το Άγιον Όρος, το περίφημο λιγνιτωρυχείο στην Πραστοβά της Μάνης και μια εταιρία εισαγωγών-εξαγωγών με Ελβετούς επιχειρηματίες. Η εξεύρεση οικονομικών πόρων ήταν μία διά βίου προσπάθεια για εκείνον και η διεκδίκηση του βραβείου Νόμπελ πέρα από το ότι θα αποτελούσε μία μέγιστη μορφή αναγνώρισης ήταν και μία προσπάθεια να αποκομίσει ικανά έσοδα, ώστε να εξασφαλίσει τη δεύτερη σύζυγό του, την Ελένη Καζαντζάκη, κυρίως μετά τον θάνατό του.
Φωτογραφία του Νίκου Καζαντζάκη, φοιτητή στο Παρίσι, στο γραφείο του
3. Παντρεύτηκε
δύο φορές και δεν απέκτησε ποτέ παιδιά
Ο Νίκος Καζαντζάκης παντρεύτηκε δύο φορές. Πρώτη σύζυγός του ήταν η Γαλάτεια Αλεξίου από το Ηράκλειο με την οποία παντρεύτηκε το 1911 στον Ιερό Ναό του Αγίου Κωνσταντίνου εντός του Κοιμητηρίου της πόλης του Ηρακλείου, ενώ ήδη συζούσαν στην Αθήνα. Ποιήτρια, πεζογράφος, θεατρική συγγραφέας, μεταφράστρια, με δυναμική παρουσία και δημόσιο λόγο ανέπτυξε από νωρίς προοδευτικές ιδέες. Χώρισαν το 1926 και εκείνη διατήρησε το επώνυμο Καζαντζάκη έως και τον θάνατό της το 1962.
Με την Ελένη Σαμίου, γνωρίστηκε το 1924. Εκείνος ήταν σαράντα ενός ετών κι εκείνη είκοσι χρόνια νεότερή του. Έζησαν μαζί περίπου είκοσι χρόνια και στις 11 Νοεμβρίου 1945 παντρεύτηκαν στον Ιερό Ναό του Αγίου Γεωργίου Καρύτση στην Αθήνα με κουμπάρους τον Άγγελο Σικελιανό και τη γυναίκα του Άννα. Η σχέση του με την Ελένη κράτησε 33 χρόνια κι εκείνη, τα 48 χρόνια που έζησε ακόμα χωρίς τον Νίκο, δούλεψε ακαταπόνητα για την υπεράσπιση της μορφής και την προώθηση του έργου του. Ο Καζαντζάκης δεν απέκτησε ποτέ παιδιά, όμως πνευματικά του παιδιά μπορούν να θεωρηθούν τα βιβλία του και το ευρύτερο οικουμενικό Έργο του.
Φωτογραφία της Γαλάτειας Αλεξίου (αριστερά) και της Ελένης Σαμίου (δεξιά)
4. Ταξίδεψε σε 30 χώρες
«Στη ζωή μου, οι πιο μεγάλοι μου ευεργέτες στάθηκαν τα ταξίδια και τα ονείρατα» γράφει στο Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά. Η ζωή του Νίκου Καζαντζάκη χαρακτηρίζεται από τα συνεχή ταξίδια, καθώς σαν ένας σύγχρονος Οδυσσέας ταξίδεψε στην Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική, ενώ διέμεινε μόνιμα στο εξωτερικό για αρκετά χρόνια, κυρίως στη Γαλλία, αλλά και τη Γερμανία, τη Σοβιετική Ένωση, την Τσεχοσλοβακία, την Αυστρία και την Αγγλία. Συνολικά, και λαμβάνοντας υπόψη το πλούσιο επιστολικό αρχείο του, συμπεραίνουμε ότι επισκέφτηκε τουλάχιστον για μία φορά 30 σημερινές χώρες και κρατικές οντότητες, ενώ σε πολλές από αυτές έμενε για πολύ μεγάλα διαστήματα. Δυστυχώς δεν κατάφερε να πραγματοποιήσει τα σχέδιά του να ταξιδέψει στην Ινδία και τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Για πολλές χώρες στις οποίες ταξίδεψε έγραψε ανταποκρίσεις που δημοσιεύτηκαν σε εφημερίδες, ενώ δημοσίευσε πέντε τόμους ταξιδιωτικών εντυπώσεων υπό τον γενικό τίτλο «Ταξιδεύοντας» για τις εξής χώρες: Αγγλία, Αίγυπτο, Ιαπωνία, Ισπανία, Ιταλία, Κίνα, Ρωσία, Σινά, με τα οποία καθιερώθηκε ως ένας από τους πρώτους και κυριότερους εκπροσώπους της ταξιδιωτικής λογοτεχνίας στην Ελλάδα.
Διαβατήριο του Νίκου Καζαντζάκη κατά τη δεκαετία του 1920
5. Γνώριζε
7+2 γλώσσες
Ο Νίκος Καζαντζάκης γνώριζε εκτός από τα ελληνικά άλλες έξι γλώσσες: αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά, ιταλικά, ισπανικά και ρωσικά. Επίσης, μπορούσε να συνεννοηθεί υποτυπωδώς στα ιαπωνικά και έμαθε τουλάχιστον κάποιες λέξεις σε εβραϊκά, κινεζικά, και ίσως αραβικά. Επιπλέον, μετέφρασε έργα από τα αρχαία ελληνικά, ενώ διάβαζε και λατινικά.
Η γλωσσομάθειά του υπήρξε σημαντικό «διαβατήριο» για να ταξιδέψει στον κόσμο πολύ συχνά ως ανταποκριτής εφημερίδων αλλά και για να γνωρίσει σπουδαίους συγγραφείς διαβάζοντάς τους από το πρωτότυπο και πολύ συχνά μεταφράζοντας έργα τους στα ελληνικά. Παράλληλα, αξιοποίησε τη γνώση ξένων γλωσσών, ώστε να γνωρίζει ουσιαστικότερα τις χώρες στις οποίες συχνά έμενε για μεγάλα διαστήματα αλλά και τους ανθρώπους τους, συλλέγοντας εικόνες, ιδέες και εμπειρίες για το έργο του.
Χειρόγραφες σημειώσεις του Νίκου Καζαντζάκη, γραμμένες κυρίως στη γερμανική γλώσσα, αλλά και στην ιαπωνική, οι οποίες αφορούν σε οδηγίες πρόσβασης στον ναό Kameido του Τόκιο
6. Έγραψε
50 έργα, δεκάδες μεταφράσεις και άρθρα σε εφημερίδες. Το έργο του έχει
μεταφραστεί σε πάνω από 50 γλώσσες και διαλέκτους
Ο Νίκος Καζαντζάκης ασχολήθηκε με τα περισσότερα είδη του γραπτού λόγου: πεζογραφία, ποίηση, θεατρικά έργα, σενάρια για τον κινηματογράφο, ταξιδιωτικές εντυπώσεις, φιλοσοφικά δοκίμια, μεταφράσεις. Θεωρούσε ως έργο της ζωής του την Οδύσσεια, ένα έπος σχεδόν δύο φορές όσο η ομηρική Οδύσσεια που συνέθετε για 14 ολόκληρα χρόνια. Όσον αφορά τα έργα του που εκδόθηκαν συνολικά είναι: 1 επική σύνθεση, ένας τόμος με 22 «Τερτσίνες», 12 μυθιστορήματα, 20 θεατρικά έργα, 6 ταξιδιωτικά βιβλία (για 9 χώρες), 6 φιλοσοφικά-επιστημονικά δοκίμια, 2 παιδικά μυθιστορήματα, ενώ συνέταξε άρθρα που περιελήφθησαν ως λήμματα στο Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ελευθερουδάκη, 1 γαλλοελληνικό Λεξικό για τις εκδόσεις Δημητράκου με τον Παντελή Πρεβελάκη, καθώς και στην πρώιμη περίοδό του 9 λογοτεχνικά κείμενα με το ψευδώνυμο Κάρμα Νιρβαμή που χαρακτηρίζονται «Πεζά ποιήματα» ή «Πεζοτράγουδα».
Δεκάδες άρθρα δημοσίευσε σε περιοδικά και εφημερίδες, ενώ δεν πρέπει να παραγνωριστεί και η συνεργασία του με τη Γαλάτεια αλλά και την Ελένη για τη συγγραφή εκπαιδευτικών αναγνωστικών. Σπουδαιότατο υπήρξε ασφαλώς και το μεταφραστικό του έργο σε συνεργασία με εκδοτικούς οίκους ή ύστερα από παραγγελία του Βασιλικού Θεάτρου. Μετέφρασε και διασκεύασε συνολικά 31 έργα φιλοσοφικά και επιστημονικά συγγράμματα, τη βιογραφία του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης, παιδικά βιβλία και θεατρικά έργα. Είναι ο πιο μεταφρασμένος Έλληνας συγγραφέας στο εξωτερικό. Το έργο του, έχει μεταφραστεί και εκδοθεί σε περισσότερες από 50 γλώσσες, διαλέκτους και ιδιώματα. Το 2007 το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου κατέγραψε περισσότερες από 580 εκδόσεις ξένων μεταφράσεων έργων του παγκοσμίως, ενώ σχεδόν κάθε χρόνο ο κατάλογος αυτός εμπλουτίζεται αποδεικνύοντας τη διαχρονική και διεθνή απήχηση του έργου του.
7. Την
τελευταία δεκαετία της ζωής του έγραψε τα περισσότερα και πιο γνωστά
μυθιστορήματά του
Ο Καζαντζάκης έγραψε τα περισσότερα και πιο γνωστά μυθιστορήματά του (Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, Καπετάν Μιχάλης, Χριστός ξανασταυρώνεται, Αναφορά στον Γκρέκο, Αδερφοφάδες, Ο φτωχούλης του Θεού) την τελευταία δεκαετία της ζωής του. To Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά είναι το πρώτο μυθιστόρημα της ωριμότητας. Ένα χαρούμενο μυθιστόρημα, γραμμένο το 1941 στην Αίγινα μέσα στην περίοδο της γερμανικής Κατοχής, έμελλε να γίνει το πιο διάσημο έργο του παγκοσμίως. Πολύ συχνά τα έργα του κυκλοφόρησαν αρχικά σε άλλη γλώσσα και όχι ελληνικά (Toda-Raba, Βραχόκηπος, Ο Τελευταίος πειρασμός, Ο Φτωχούλης του Θεού, Ο Χριστός ξανασταυρώνεται).
Η στροφή του προς το μυθιστόρημα έγινε με παρότρυνση της Ελένης στην οποία συνήθιζε τα βράδια να λέει ιστορίες για να την αποκοιμίσει. «Νίκο-Χαλιμά» τον έλεγε και ήταν εκείνη που τον ενθάρρυνε να στραφεί στη φόρμα του μυθιστορήματος για να μπορεί ευκολότερα να επικοινωνήσει τις ιδέες του στο ευρύ κοινό αλλά και στο κοινό του εξωτερικού. Τα περισσότερα από τα επιτυχημένα μυθιστορήματα της ωριμότητας γράφτηκαν στο εξωτερικό από το 1946 και μετά όπου ο Νίκος Καζαντζάκης έζησε πια μόνιμα.
8. Προτάθηκε
9 χρονιές με 14 συνολικά υποψηφιότητες για το Νόμπελ Λογοτεχνίας αλλά δεν το
πήρε ποτέ. Βραβεύτηκε με το Βραβείο Ειρήνης στη Βιέννη το 1956
Ο Νίκος Καζαντζάκης δεν έλαβε ποτέ το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Σύμφωνα με το αρχείο για τα βραβεία Νόμπελ, ο Καζαντζάκης προτάθηκε εννέα χρονιές, με συνολικά δεκατέσσερις διαφορετικές προτάσεις, τέσσερις από τις οποίες ήταν από την Ελλάδα και σε δύο από αυτές συνυποψήφιος με τον Άγγελο Σικελιανό. Κύκλοι εντός Ελλάδας στέρησαν από τη χώρα τους το πρώτο Νόμπελ λογοτεχνίας και το μοναδικό ως σήμερα σε Έλληνα μυθιστοριογράφο. Ο Καζαντζάκης ευτύχησε να τιμηθεί με το Διεθνές Βραβείο Ειρήνης στη Βιέννη τον Ιούνιο του 1956 από το Παγκόσμιο Συμβούλιο Ειρήνης για το φιλειρηνικό μήνυμα που διαπνέει το έργο του και τον ρόλο του στην εμπέδωση της ειρήνης για το κοινό. Στην τελετή της απονομής δεν παρίστατο κανένας εκπρόσωπος από το επίσημο ελληνικό κράτος.
Φωτογραφία από την απονομή του Βραβείου Ειρήνης στον Νίκο Καζαντζάκη, στη Βιέννη τον Ιούνιο του 1956
9. Δεν
αφορίστηκε επίσημα ποτέ
Ο Νίκος Καζαντζάκης αν και αντιμετώπισε την οργή εκκλησιαστικών κύκλων τόσο της ορθόδοξης, όσο και της καθολικής Εκκλησίας, εξαιτίας κυρίως ορισμένων αποσπασμάτων από τα μυθιστορήματα Ο Καπετάν Μιχάλης και Ο τελευταίος πειρασμός, και παρόλο που υπήρχαν μεγάλες πιέσεις προς αυτή την κατεύθυνση, δεν αφορίστηκε επίσημα ποτέ. Ωστόσο η Ιεραρχία της ελληνικής Εκκλησίας τον καταράστηκε δίνοντας την «πατρική παραίνεση» στο ποίμνιό της να αποφεύγει να διαβάζει τα βιβλία του τα οποία «δια της σαγήνης της Τέχνης ανυπόπτως δηλητηριάζοντα τας ψυχάς».
Την ίδια χρονιά, το 1954, το Βατικανό συμπεριέλαβε τον
Τελευταίο Πειρασμό στον κατάλογο των απαγορευμένων βιβλίων για τα έτη 1954-1955. Όσον αφορά το ζήτημα της αθεΐας, μολονότι δεν βρίσκεται εν ζωή για να απαντήσει ο ίδιος σε ένα τόσο σημαντικό και προσωπικό παράλληλα ερώτημα, η ασκητική ζωή του και το έργο του, τόσο γεμάτο με αναφορές στον Θεό, μάλλον υποδεικνύουν το αντίθετο. Άλλωστε στην Ασκητική παραθέτει το Πιστεύω του, το οποίο ξεκινά με την εξής φράση: «ΠΙΣΤΕΥΩ Σ’ ΕΝΑ ΘΕΟ, ΑΚΡΙΤΑ, ΔΙΓΕΝΗ».
Έγγραφο Οικουμενικού Πατριαρχείου περί μη αφορισμού του Νίκου Καζαντζάκη
10. Έζησε
αυτοεξόριστος στο εξωτερικό από το 1946 ως το τέλος της ζωής του. Στην Ελλάδα
γύρισε νεκρός
Το 1946 ο Καζαντζάκης έφυγε από την Ελλάδα για να επισκεφθεί ως επίσημος προσκεκλημένος του Βρετανικού Συμβουλίου την Αγγλία. Δεν γνώριζε ίσως ακόμα τότε πως ποτέ πια δεν θα επέστρεφε στην Ελλάδα και πως θα ζούσε έκτοτε μακριά της αυτοεξόριστος και σχεδόν εξόριστος για τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του. Απεβίωσε στις 26 Οκτωβρίου 1957 στο Φράιμπουργκ της Γερμανίας. Η σορός του μεταφέρθηκε οδικώς στην Αθήνα και παρέμεινε σε νεκρικό θάλαμο του Α΄ νεκροταφείου Αθηνών, απόντος του ιερέα. Άκαρπες απέβησαν οι προσπάθειες της Ελένης να μείνει η σορός του σε ναό της Αθήνας.
Ύστερα από πολλές περιπέτειες και με ναυλωμένο αεροσκάφος της Ολυμπιακής που διέθεσε ο Ωνάσης, η σορός έφθασε στο Ηράκλειο της Κρήτης και τέθηκε σε λαϊκό προσκύνημα στον Ιερό Ναό του Αγίου Μηνά. Η κηδεία του, που μετατράπηκε σε πάνδημο γεγονός, έγινε στον καθεδρικό του Αγίου Μηνά στις 5 Νοεμβρίου χωροστατούντος του Αρχιεπισκόπου Κρήτης Ευγενίου. Ενταφιάστηκε στον προμαχώνα Μαρτινέγκο συνοδευόμενος από πλήθος κόσμου και τον στρατιωτικό ιερέα π. Σταύρο Καρπαθιωτάκη. Ο ίδιος ιερέας εγκαινίασε το 1983 το Μουσείο Καζαντζάκη στη Μυρτιά.
Ο Τάφος του Νίκου Καζαντζάκη στον προμαχώνα Μαρτινέγκο
* Τα ανωτέρω ηχητικά αποσπάσματα περιέχονται στον ηχητικό οδηγό (audio guide) του Μουσείου Νίκου Καζαντζάκη.
