το φεστιβάλ // πρόγραμμα εκδηλώσεων // εκθέσεις // εποπτικό υλικό // συντελεστές // χορηγοί
Θεματική έκθεση εντός του Μουσείου
«Το ταξίδι, η αναζήτηση, οι ανταποκρίσεις»
Μια θεματική περιπλάνηση στην Ισπανία. Γνωρίστε μέσα από επιστολές, προσωπικά αντικείμενα και πρωτότυπο υλικό, τα ταξίδια του Καζαντζάκη και την πραγματικότητα της χώρας που τον ενέπνευσε στη συγγραφή του έργου Ταξιδεύοντας. Ισπανία.
Επιμέλεια – Επιστημονική τεκμηρίωση – Σχεδιασμός έκθεσης: Έφη Κεφαλάκη, Βούλα Βασιλειάδη, Αλεξάνδρα Μαραβέλια
Διαδρομή "Ταξιδεύοντας"
Πέντε γειτονιές μια χώρα - Η Ισπανία του Καζαντζάκη
Αρχιτεκτονικός σχεδιασμός: Γιάννης Κουβίδης
Επιμέλεια: Χρύσα Μαυρόκωστα, Έφη Κεφαλάκη, Χρυσόστομος Σπετσίδης, Πέτρος Μαυροματίδης
Επιμέλεια ήχου-φωτισμού: Γιώργος Αντωνακάκης, Χάρης Τσακουντάκης
Γειτονιά «Φιλόσοφοι»
Το ταξίδι για τον Καζαντζάκη δεν ήταν μόνο ένα ταξίδι του σώματος και των αισθήσεων, ήταν μια αναζήτηση βαθειά πνευματική. Το ταξίδι στην Ισπανία είχε ξεκινήσει χρόνια πριν πρωτοπατήσει στη χώρα με τη μελέτη και μετάφραση κορυφαίων Ισπανών λογοτεχνών, ποιητών και φιλοσόφων. Πάντα με νοερό φιλοσοφικό σύντροφο και πνευματικό ηγέτη τον Θερβάντες, ο Καζαντζάκης περιδιαβαίνει τη χώρα αναζητώντας να γνωρίσει τους μεγάλους καθοδηγητές της, τους ιδαλγούς του Πνεύματος της σύγχρονης Ισπανίας. Χτίζει μια ουσιαστική φιλία με τον μεγάλο λυρικό ποιητή Χουάν Ραμόν Χιμένεθ, γνωρίζει από κοντά τον Ορτέγα υ Γκασέτ και διασκεδάζει το χρόνο του με συζητήσεις στις αίθουσες του «Αθήναιου», σημείου αναφοράς και συνάντησης για τους σπουδαιότερους στοχαστές της Ισπανίας. Ο Καζαντζάκης, παρά τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε για την καθημερινή του επιβίωση, έτρεφε την ψυχή του και τον άσβεστο πόθο για μάθηση συνομιλώντας με πνεύματα φωτισμένα και «αγγίζοντας» με αυτό τον τρόπο την ουσία των ανθρώπων που σήμερα θεωρούνται οι σπουδαιότεροι πνευματικοί της Ιβηρικής.
Στη Γειτονιά «Φιλόσοφοι» γνωρίστε τους μεγάλους πνευματικούς αρχηγούς της Ισπανίας μέσα από τα μάτια του Καζαντζάκη και νιώστε την ατμόσφαιρα του «Αθήναιου» στη Μαδρίτη, εκεί όπου «το λιοντάρι της Αραγωνίας» γίνεται ο «Ιωάννης ο Πρόδρομος» της Ισπανικής φιλοσοφίας και ο ντελικάτος αριστοκράτης Γκανιβέ συναντά τον Βάσκο πεισματάρη, γιομάτο πάθος Ουναμούνο, τη μεγαλύτερη προφητική φυσιογνωμία της σύγχρονης Ισπανίας.
Βίντεο Γειτονιάς «Φιλόσοφοι»: Σκηνοθεσία, αφήγηση: Πέτρος Μαυροματίδης, Ηθοποιοί: Νίκος Χαλκιαδάκης, Θέμις Πολυζωάκης, Νικόλας Παπαδομιχελάκης, Παναγιώτης Σακαγιάννης, Βίντεο: Μιχάλης Αλεξάκης, Στέλλα Μελιγκουνάκη, Μοντάζ: Μιχάλης Αλεξάκης, Υποτιτλισμός: Γιώργος Αντωνακάκης, Κατασκευή σκηνικών: Μαρίνος Ντουράκης.
Γειτονιά «Τοπίο»
Κάθε ταξίδι του Καζαντζάκη, καμωμένο με ψυχή και σώμα, σηματοδοτούσε μια εμπειρία υλιστική και πνευματική συνάμα. Ανυπέρβλητος εραστής της φυσικής ομορφιάς και ακούραστος δουλευτής της σκέψης υπέτασσε όλες τις αισθήσεις του στην απόλαυση του τοπίου που τον περιτριγύριζε. Κάθε γωνιά του μυαλού του, κάθε μονοπάτι της σκέψης του γέμιζε με εικόνες· εικόνες από τις πολιτείες που πέρασε, τους δρόμους και τα σοκάκια που περπάτησε, τις πέτρες και τα παγκάκια που ξαπόστασε. Δε σταματούσε να θαυμάζει τα κατορθώματα του ανθρώπου που κατάφερε «να σηκώσει τις πέτρες και να τις ανεβάσει ψηλά και να στέκονται στον αέρα σαν πέτρινα θαύματα». Περιπλανιέται στις πόλεις της Καστίλιας, από την «αυστηρή πολεμικιά πολιτεία» του Μπούργκος στην παλιά πρωτεύουσα, το Βαγιαντολί, κι από εκεί στα σοκάκια της «ξεπεσμένης τούτης δασκάλας», της Σαλαμάνκας. Ακούραστος ταξιδευτής ο Καζαντζάκης, σαν άλλος Οδυσσέας, περνά βουνά, υποφέρει, πολεμά ως ο περιπλανώμενος ιππότης του Ιδανικού και φθάνει πια, μεταμορφωμένος σε Δον Κιχώτη, στην «αψηλότερη πρωτεύουσα της Ευρώπης, στην πιο κοντά στον ουρανό» Μαδρίτη. Ο Καζαντζάκης, όπως ο ποταμός Μανθανάρες, πέφτει κι αυτός «στα πόδια της [Μαδρίτης], σαν ξεπνεμένος φρυμένος εραστής» κι αναπολεί το «φωτοσπαθάτο από τη μια μεριά, κατασκότεινο από την άλλη» Τολέδο, τη «χάρη αττική και αραβίτικη ερημιά» της Κόρδοβας, τον γλυκό ήλιο της Σεβίλλης. Από τα ψηλά περιβόλια της Γρανάδας αγναντεύει τη Σιέρα Νεβάδα και σκιρτάει η καρδιά του έξω από τη μεγάλη πόρτα της Αλάμπρας. Συνεχίζει ακάματος το σεριάνι του σε πόλεις και χωριά, Άβιλα, Βάργκας, Αλικάντε, Σαραγόσα, κλείνει τα μάτια «κι όλο το πολύβουο, παρδαλό, πηχτό δράμα της Ισπανίας αναβρύζει πίσω από τα βλέφαρά» του…
Στη Γειτονιά «Τοπίο», μέσα από ένα συνονθύλευμα εικόνων, μουσικών και χρωμάτων, ταξιδέψτε νοερά πίσω στον χρόνο και τον χώρο και απολαύστε την Ισπανία του Καζαντζάκη, τη χώρα που θεωρούσε τη δεύτερη γενέτειρά του, μέσα στην αγκαλιά της πρώτης. Ισπανία και Κρήτη, δύο τοπία, μία συνάντηση…
Γειτονιά «Ισπανική ψυχή»
Διεισδυτική, σαρκοβόρα, αδυσώπητη η ματιά του Καζαντζάκη ξεγυμνώνει τη σάρκα, αποσαρκώνει τα κόκκαλα, αποσυνθέτει την ύλη, αναζητά λυσσαλέα την ουσία του ανθρώπου, την Ψυχή του. Κι έτσι γυμνή και απροστάτευτη την αποκαλύπτει χωρίς φτιασίδια να την κολακεύουν, χωρίς αέρινα πέπλα να την ομορφαίνουν, διάφανη και αβυσσαλέα. Το ταξίδι του στην Ισπανία ήταν μια αναζήτηση και μια αποκάλυψη της ουσίας και του βάθους της ισπανικής ψυχής. Πίσω από την εικόνα ενός νεαρού Ισπανού βλέπει έναν σύγχρονο Δον Κιχώτη που αντί για ανεμόμυλους κυνηγά ουρανοξύστες. Η Δουλσινέα του δεν είναι πια το άπιαστο όνειρο, είναι η γυναίκα που με σάρκα και οστά παντρεύεται τον ιππότη του Ιδανικού. Κι ο Σάντσο, ο πάντα πιστός σύντροφος, ατενίζει πλέον παθητικά την καθημερινότητα. Η μοιραία Κάρμεν έγινε πια δασκάλα κι εργάτρια. Κι η Αγία Τερέζα προσπαθεί να σώσει την ψυχή της αφήνοντας πίσω της τα μοναστήρια κι ακολουθώντας άλλη στράτα στους δρόμους της σύγχρονης Ισπανίας. Ήρωες αιώνιοι που διαμόρφωσαν την ισπανική ψυχή ή ισπανική ψυχή που διαμόρφωσε αιώνιους ήρωες;
Στη Γειτονιά «Ισπανική ψυχή» αναζητήστε τον σύγχρονο Ισπανό όπως τον γνώρισε ο Καζαντζάκης καθισμένο στο βαγόνι ενός τρένου, κοιτάξτε τον Δον Κιχώτη στα μάτια, κυνηγήστε κι εσείς ανεμόμυλους κι αναζητήστε στη Δουλσινέα την ψυχή του. Κάτω από το χνώτο του θεϊκού Ταύρου ζήστε το ερωτικό και θανάσιμο πάλεμα θεού και ανθρώπου, την χωρίς ελπίδα και χωρίς λιγοψυχία δονκιχωτική του περιπέτεια. Συναντήστε τις αντιθέσεις που αγκαλιάζονται και μαζί αποτελούν μια πλούσια μονάδα, την ισπανική ψυχή.
«Το Πάθος, η λαχτάρα, ο θερμός εναγκαλισμός της ζωής και συνάμα το συναίστημα πως όλα αυτά είναι τίποτα, είναι το Τίποτα, και πως ο θάνατος είναι ο μέγας μας κληρονόμος. Μα όσο περισσότερο έχει μια δυνατή ψυχή το συναίστημα του Τίποτα, τόσο εντονώτερα ζει την κάθε πρόσκαιρη, μάταιη στιγμή. Η ισπανική ψυχή είναι Κιχωτοσάντσος ή Σαντσοκιχώτης, ανάλογα με την εποχή. Πότε επικρατεί το ένα αιώνιο στοιχείο, πότε το άλλο. Μα πάντα μάχουνται κι υποφέρουν μαζί…»
Βίντεο Γειτονιάς «Ισπανική ψυχή»: Σκηνοθεσία, αφήγηση: Πέτρος Μαυροματίδης, Ηθοποιός: Νικολής Αβραμάκης, Βίντεο: Μιχάλης Αλεξάκης, Στέλλα Μελιγκουνάκη, Μοντάζ: Μιχάλης Αλεξάκης, Υποτιτλισμός: Γιώργος Αντωνακάκης, Κατασκευή σκηνικών: Μαρίνος Ντουράκης.
Γειτονιά «Εμφύλιος»
Έχοντας ήδη ταξιδέψει δύο φορές στην Ισπανία (1926, 1932-1933), κι ενώ διαμένει στην Αίγινα ασχολούμενος με τη συγγραφή της Οδύσσειας, τον Οκτώβριο του 1936, ο Καζαντζάκης λαμβάνει ένα τηλεγράφημα από τον Γεώργιο Βλάχο, διευθυντή της αθηναϊκής εφημερίδας Καθημερινή, το οποίο γράφει: «Ξέρω πως θα προτιμούσες να πας στους Κόκκινους, αλλά εγώ σε στέλνω στους Μαύρους, όπως τους λέτε». Έτσι, στα μέσα Οκτωβρίου, ο Καζαντζάκης βρίσκεται στην Ισπανία, απεσταλμένος ως πολεμικός ανταποκριτής, για να διηγηθεί τα συμβάντα που σημάδεψαν την ιστορία του ισπανικού λαού αλλά και της Ευρώπης ολάκερης. Σπουδαίοι λογοτέχνες, όπως ο Χέμινγουεϊ, ο Τζόρτζ Όργουελ, ο Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ, μεταφέρθηκαν στην Ισπανία, έγιναν εθελοντές, ακολούθησαν τους «Μαύρους» ή τους «Κόκκινους» στέλνοντας δημοσιογραφικές ανταποκρίσεις και δίνοντας την ευκαιρία στη δημοσιογραφία να ταυτιστεί –όσο ποτέ άλλοτε– με τη λογοτεχνία.
Ο Ισπανικός Εμφύλιος στα μάτια των ξένων πήρε μορφή παραμυθιού, όπου τέρατα, πρίγκιπες και ξόρκια αναδυόμενα, κατακόκκινα από τους καπνούς και τα συντρίμμια των πόλεων, αποτελούσαν ήρωες ενός μάταιου λυρισμού. Ο Καζαντζάκης ταξιδεύει σε πόλεις, στέκεται, αφουγκράζεται και κρατάει την αναπνοή του μπροστά στον «νέο τούτον απάνθρωπο ταυρομαχικό στίβο», παρατηρεί το παμπάλαιο αδερφικό μίσος να ξεσπά χωρίς έλεος και να αφανίζει τους ανθρώπους. Αισθάνεται, περιγράφει, καταγράφει τι είδε τις 40 ΗΜΕΡΕΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΑΝ και στέλνει τα άρθρα του προς δημοσίευση.
Στη Γειτονιά «Εμφύλιος» μεταφερθείτε στη σαρανταπληγιασμένη Ισπανία του Εμφυλίου, στα σοκάκια και τους δρόμους πόλεων και χωριών στα οποία περπάτησε ο Καζαντζάκης, στις εικόνες που αντίκρισε και στις φωνές που άκουσε, στους ανθρώπους που είδε για πρώτη φορά, στους ανθρώπους που είδε για τελευταία φορά…
Viva la muerte!
Γειτονιά «Ελ Γκρέκο»
Μεγάλη η αγάπη και ο θαυμασμός του Καζαντζάκη προς τον Γκρέκο. Σ’ ολόκληρο το έργο, την αλληλογραφία και τη ζωή του συγγραφέα ο Γκρέκο στάθηκε ο γκουρού, το πρότυπο, ο μεγάλος Στρατηγός κι ο «παππούς», όπως τον αποκαλεί στην Αναφορά στον Γκρέκο. Ήταν ο μεγάλος ΚρητικόWρίσκονται τα έργα του μα δε μπαίνει… Ανυπομονεί, λαχταρά μα κρατιέται! Λίγο πριν διαβεί το κατώφλι του Μουσείου πιάνεται η πνοή του, συγκεντρώνει τις αισθήσεις του, συνεφέρνει λίγο την καρδιά του, σωπαίνει κι αρχίζει να κοιτά τον Γκρέκο…
Με τη Γειτονιά «Ελ Γκρέκο» μεταφερθείτε νοερά πίσω στον χρόνο και τον χώρο, ταξιδέψτε μαζί με τον Καζαντζάκη στο Πράδο, το Εσκοριάλ και το σπίτι του ζωγράφου στην Οβριακή στο Τολέδο, μοιραστείτε τις σκέψεις του συγγραφέα, το πάθος και την ψυχική του αναστάτωση μπροστά στα έργα του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου. Ο «παππούς» Γκρέκο επιστρέφει στην Κρήτη και επισκέπτεται το χωριό του «εγγονού» Καζαντζάκη. Μια πρωτότυπη συνάντηση στα όμορφα σοκάκια της Μυρτιάς με έργα του Γκρέκο «εκτός των τειχών», συνακολουθούμενα από περιγραφές του Καζαντζάκη.
Να δώσει ο Θεός η συνάντησή μας να καρπίσει!
