Υπόθεση

Ο Κύψελος, ο αλαφροΐσκιωτος γιος του τυράννου της Κορίνθου Περίανδρου, φέρνει τον αδελφό του Λυκόφρονα να δουν το φάντασμα της Μέλισσας, της νεκρής μητέρας τους. Ο Λυκόφρων δεν βλέπει τίποτε, αλλά ο Περίανδρος συναντά τη νεκρή, συνομιλεί μαζί της και καταλαμβάνεται από κρίση οργής. Ο Κύψελος φεύγει και ο Λυκόφρων ανακοινώνει στον πατέρα τους ότι αναχωρούν για την Επίδαυρο, για ν' απόχαιρετήσουν τον ετοιμαθάνατο παπού τους. Ο Περίανδρος προσπαθεί να τον εμποδίσει, χωρίς όμως αποτέλεσμα.

Στην Επίδαυρο, ο Προκλής πατέρας της Μέλισσας, αποκαλύπτει στον Λυκόφρονα ότι ο Περίανδρος δολοφόνησε τη μητέρα του και του δίνει το χρυσό μαχαίρι του φόνου. Επιστρέφοντας στην Κόρινθο, ο Λυκόφρων συγκρούεται με τον πατέρα του και του δίνει τελετουργικά το μαχαίρι. Ο Περίανδρος καταλαβαίνει ποιος αποκάλυψε το μυστικό και διατάζει να κάψουν τον Προκλή ζωντανό μέσα στο παλάτι του.

Στη συνέχεια, καλεί τους άρχοντες και το λαό, αναγγέλλει τη διεξαγωγή αγώνων για την αποδοχή της διονυσιακής λατρείας και ονομάζει το Λυκόφρονα συμβασιλέα· ο νέος όμως πετά το στέμμα καταγής, βγάζει τα βασιλικά του ρούχα και προκαλεί τον πατέρα του να τον σκοτώσει. Ο τύραννος τον διώχνει απαγορεύοντας στους υπηκόους του ακόμη και να του μιλήσουν.

Ο Λυκόφρων περιφέρεται στην πόλη ρακένδυτος, διψώντας για εκδίκηση. Τον συναντά ο Κύψελος και του λέει ότι ονειρεύτηκε τη Μέλισσα, που του ανέθεσε να πει στον Περίανδρο ότι κρυώνει. Ο Λυκόφρων τον συμβουλεύει να το κάνει μεταμφιεσμένος σε φάντασμα της νεκρής. Πράγματι, έτσι γίνεται, όμως ο Περίανδρος αντιλαμβάνεται τη μεταμφίεση και σκοτώνει το μικρό γιο του. Μετά από μία ακόμη σύγκρουση με τον Λυκόφρονα, σχεδόν παραφρονεί και αποφασίζει να θυσιάσει τις αρχόντισσες της πόλης στο μνήμα της γυναίκας του.

Ενώ οι αρχόντισσες θρηνούν, εμφανίζεται ο Λυκόφρων. Ο Περίανδρος τον πληροφορεί ότι έχει πάρει δηλητήριο και του ζητά συγχώρεση, αλλά ο νέος είναι ανυποχώρητος και του λέει σκληρά ότι η Μέλισσα τον μισούσε σε όλη της ζωή. Έξαλλος ο Περίανδρος τον σκοτώνει με το χρυσό μαχαίρι· ύστερα ξεψυχά στο παλάτι, που κατά την τελευταία του διαταγή, πυρπολείται από τους φρουρούς.

Πληροφορίες για τη συγγραφή

Γράφεται το 1937 στην Αίγινα, μετά την περιήγηση του Καζαντζάκη στην Πελοπόννησο. Το 1948, στο Παρίσι, τη μεταφράζει στα γαλλικά, ελπίζοντας ότι θα ανέβαινε στο γαλλικό θέατρο. Ο γάλλος σκηνοθέτης Maurice Jacquemont έδωσε το κείμενο στον Albert Camus, ο οποίος ενθουσιάστηκε και συνέστησε στον Jean Louis Barrault να το ανεβάσει· παρά την επιθυμία του, ο Barrault δεν τα κατάφερε.

Εκδοτικά

  • Ν. Καζαντζάκης, Μέλισσα. Δράμα τρίπρακτο, Νέα Εστία, τ. 25, τχχ. 289-295 (1.1 - 1.4.1939) σ. 4-9, 97-101, 168-172, 232-237, 303-310, 382-388, 448-452 - αφιερώνεται στον Αλέξη Μινωτή - και σε ανάτυπο.
  • Ν. Καζαντζάκης, Θέατρο Α΄. Τραγωδίες με αρχαία θέματα. Προμηθέας, Κούρος, Οδυσσέας, Μέλισσα, επιμ. Ε. Χ. Κάσδαγλης, Αθήνα: Δίφρος 1955
  • Ν. Καζαντζάκης, Θέατρο Α΄. Τραγωδίες με αρχαία θέματα. Προμηθέας, Κούρος, Οδυσσέας, Μέλισσα, Αθήνα: εκδ. Ελ. Καζαντζάκη 1964 - όπου και νεότερες εκδόσεις· η έκδοση του 1998, με επιμέλεια Πάτροκλου Σταύρου, είναι ανατύπωση της έκδοσης του 1955

Ξένες εκδόσεις - Μεταφράσεις

  • Nikos Kazantzaki, Tragédies grecques. Melissa, Thésée, μετάφραση στα γαλλικά Charles Guillemenau, Μονακό: εκδ. du Rochers 1953 (πρόκειται για μεταφράσεις του Καζαντζάκη, θεωρημένες από τον Guillemenau)
  • Nikos Kazantzakis, Melisa. Tragedia grieca, μετάφραση στα ισπανικά Roberto Guibourg, Μπουένος Άιρες: εκδ. Carlo Lohlé/Losange 1957
  • Nikos Kazantzakis, Three Plays. Christopher Columbus, Melissa, Kouros, μετάφραση στα αγγλικά Athena Giannakas-Dallas, Νέα Υόρκη: Simon and Schuster 1969
  • Nikos Kazantzaki, Théâtre. Melissa, Kouros, Christoph Colomb, μετάφραση στα γαλλικά Liliane Princet - Nikos Athanassiou, Παρίσι: εκδ. Plon 1974

Παραστάσεις - διασκευές

  • Θίασος Antoine Bourseiller, στο διαγωνισμό νέων θιάσων (Concours des Jeunes Compagnies) στη Γαλλία, 1960. Σκηνοθεσία Antoine Bourseiller. Ο θίασος απέσπασε το πρώτο βραβείο και έδωσε παραστάσεις στο Φεστιβάλ της Λιέγης, τη Μπουρζ, στο Μπιαρίτς και στην Τουλούζη. Ηθοποιοί: Roger Marion, Alain Weiler, Guy Kerner, Anne Leanor, Georges Aubert
  • Βασιλικό Θέατρο, Φεστιβάλ Αθηνών, 1962. Σκηνοθεσία Αλέξης Σολομός, μουσική Αργύρης Κουνάδης, κοστούμια Γιώργος Βακαλό. Ηθοποιοί: Θάνος Κωτσόπουλος, Νίκος Καζής, Πέτρος Φυσσούν, Ελένη Χατζηαργύρη, Λυκούργος Καλλέργης. Η ίδια παράσταση ανεβαίνει το 1964
  • Θίασος Νέων Κρήτης, 1982-1983. Σκηνοθεσία Μαίρη Βοσταντζή. Ηθοποιοί: Νίκος Τυριτίδης, Νίκη Βαρδάκη, Αντώνης Βασιλοκωνσταντάκης, Γιάννης Μπρας, Ονήσιμος Σαριδάκης. Παίχτηκε επίσης στο Φεστιβάλ Ιθάκης και περιόδευσε στην Κρήτη.
  • Δημοτικό Θέατρο Βουκουρεστίου, 1992. Μετάφραση στα ρουμανικά, Alexandra Modrea-Denciu και Marius Dimitru Sopterean.

Ραδιόφωνο

  • Μέλισσα, ραδιοφωνική μετάδοση από το Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας, 1957
  • Melissa, ραδιοφωνική μετάδοση από το Radio Suisse Romande 2 της Γενεύης, 1981. Ραδιοσκηνοθεσία René Habib. Ηθοποιοί: Gerard Carrat, Oers Kisfaludi, Christiane Vincent

Τηλεόραση

  • Melissa, γαλλική παραγωγή, TV Romande της Λοζάνης, 1977. Προσαρμογή Liliane Princet και Nikos Athanassiou, σκηνοθεσία Roger Burckhart. Ηθοποιοί: Georges Wod, François Berthet, Laurance Calame, Michel Vitold, Bernard Gruninger.

Μουσική

  • Περίανδρος, όπερα. Σύνθεση Θεόδωρος Αντωνίου, λιμπρέτο Γ. Χριστουδουλάκη, 1983 (το λιμπρέτο βασίζεται εν μέρει στη Μέλισσα)