Υπόθεση

Το χρονικό της φιλίας του Καζαντζάκη και του Ζορμπά και της επιχείρησης λιγνίτη που οργάνωσαν στην Πραστοβά της Μάνης. Στο μυθιστόρημα, ο Γιώργης Ζορμπάς μετονομάζεται σε Αλέξη Ζορμπά και η δράση μεταφέρεται στην Κρήτη. Οι δυο τους συναντιούνται στον Πειραιά· εντυπωσιασμένος από το πάθος και τον αντισυμβατικό χαρακτήρα του Ζορμπά, ο αφηγητής τον προσλαμβάνει ως επιστάτη. Στην Κρήτη, εγκαθίστανται στο ξενοδοχείο της Μαντάμ Ορτάνς, μιας ξεπεσμένης σαντέζας, που δεν αργεί να γίνει ερωμένη του Ζορμπά.

Σύντομα αποδεικνύεται ότι το λιγνιτωρυχείο ήταν ένα πρόσχημα· ο αφηγητής δεν ενδιαφέρεται για κέρδη και επιχειρήσεις, αλλά αναζητεί απαντήσεις στα φιλοσοφικά ερωτήματα που τον τυραννούν. Με την απλή λογική του και την πείρα του πολύτάραχου βίου του, ο Ζορμπάς του δείχνει ότι οι απαντήσεις - αν υπάρχουν - δεν βρίσκονται στα βιβλία, αλλά μέσα στην ίδια τη ζωή, αρκεί να τη ζει κανείς με πάθος, λυτρωμένος από ελπίδες και προσδοκίες.

Πληροφορίες για τη συγγραφή

Γράφεται στην Αίγινα το 1941, με τον αρχικό τίτλο Το συναξάρι του Ζορμπά. Η τελική μορφή του ολοκληρώνεται το 1943. Μέρος του προλόγου δημοσιεύεται στο περ. Κρητικές σελίδες, τχ. 11-12 (Δεκ. 1936 - Ιαν. 1937) 290-292· πιθανότατα, ο Καζαντζάκης σχεδίαζε από τότε το μυθιστόρημα.

Εκδοτικά

  • Ν. Καζαντζάκης, Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, Αθήνα: εκδ. Δημητράκου 1946, 1954
  • Ν. Καζαντζάκης, Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, Αθήνα: εκδ. Δίφρος 1955, 1957, 1959
  • Ν. Καζαντζάκης, Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, Αθήνα: εκδ. Ελ. Καζαντζάκη 1964 (όπου και νεότερες επανεκτυπώσεις  ή τυχόν επανεκδόσεις)
  • Ν. Καζαντζάκης, Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά. Νέα Αναθεωρημένη Σύγχρονη Έκδοση, (εισαγωγή Θ. Αγάθος, επιστημ. επιμέλεια-επίμετρο Ν. Μαθιουδάκης), Αθήνα: εκδ. Καζαντζάκη 2014 [β΄ έκδ: 2017]

Ξένες εκδόσεις - Μεταφράσεις

  • Nikos Kazantzakis, Alexis Zorba ou le Rivage de Crète, μετάφραση στα γαλλικά Yvonne Gauthier, Παρίσι: Editions du Chêne 1947 (μόλις κυκλοφόρησε από τον εκδοτικό οίκο Du Chéne, το βιβλίο κατασχέθηκε από τον Hachette, για χρηματικές διαφορές που υπήρχαν ανάμεσα στους δύο εκδοτικούς οίκους, και εξαφανίστηκε από τα βιβλιοπωλεία). Νέα έκδοση: Alexis Zorba, μετάφραση στα γαλλικά Yvonne Gauthier - Gisèle Prassinos - Pierre Fridas, Παρίσι: εκδ. Plon 1954, 1956, 1958, 1960, 1961, 1965, 1973, 1974, 1975, 1976, 1977, 1988, 1990, 2002. Παρίσι: εκδ. Club des librairies de France 1957. Γενεύη: εκδ. Famot 1975, 1978 [με πρόλογο Marie-Louise Bidal-Baudier]. Παρίσι: εκδ. G.P. 1970 [με εικονογράφηση Jacques Pecnard]

Το 1954, ο Ζορμπάς πήρε το βραβείο του καλύτερου ξένου μυθιστορήματος που εκδόθηκε στη Γαλλία.

  • Nikos Kazantzakis, Spela för mig, Zorba, μετάφραση στα σουηδικά Börje Knös, Στοκχόλμη: εκδ. Ljus Forlag 1949. Στοκχόλμη: εκδ. Norstedt 1973. Höganäs: Braböcker 1984 [πρόλογος Sven Christofer Swahn]
  • Nikos Kazantzakis, O Velho Zorba, μετάφραση στα πορτογαλικά José Geraldo Vieira, Σάο Πάολο (Βραζιλία): εκδ. Saraiva 1951
  • Nikos Kazantzakis, Zorba the Greek, μετάφραση στα αγγλικά, Οξφόρδη: Cassirer / Λονδίνο: εκδ. Lehman 1952. Οξφόρδη: Cassirer 1959, 1965. Λονδίνο: εκδ. Faber and Faber 1961
  • Nikos Kazantzakis, Zorba the Greek, μετάφραση στα αγγλικά Carl Wildman, εισαγωγή Ian Scott-Kilvert, Νέα Υόρκη: εκδ. Simon and Schuster/ Ballantine Books 1952. Simon and Schuster 1953. Simon and Schuster/ Ballantine Books 1954. Simon and Schuster 1959, 1964. Simon and Schuster / Ballantine Books 1967. Touchstone 1971. Scribner 1981. Scribner Paperback Fiction 1996 [η εισαγωγή του Ian Scott-Kilvert, μόνο στην πρώτη έκδοση]
  • Nikos Kazantzakis, Alexis Zorbas: Abenteuer auf Kreta, μετάφραση στα γερμανικά Alexander Steinmetz - Isidora Rosenthal-Kamarinea, Μπράουνσβαϊγκ: εκδ. Otto Erich Kleine 1952. Ζυρίχη: εκδ. Europäischer Buchklub 1953. Αμβούργο: εκδ. Rowohlt 1955, 1963, 1965, 1966, 1967, 1968, 1970, 1971, 1974, 1975, 1976, 1977, 1978, 1979, 1980, 1981, 1982, 1983, 1984, 1985, 1986, 1987, 1988, 1989, 1990, 1991, 1993, 1994, 1995, 1999. Μόναχο/Βερολίνο/Βασιλεία: εκδ. Desch 1962, 1970, 1972. Ζυρίχη: εκδ. Buchklub Ex Libris 1966. Μόναχο: εκδ. Welt im Buch 1970. Gütersloch: εκδ. Bertelsman-Club 1970, 1982. Βερολίνο: εκδ. Welt: 1972, 1973, 1976, 1978, 1981, 1988. Μόναχο/Βερολίνο: εκδ. Herbig 1982. Φραγκφούρτη/Βερολίνο: εκδ. Ullstein 1988, 1993, 1994, 1995, 1996. Στουτγάρδη: εκδ. Das Beste 1996. Μόναχο: εκδ. Herbig 2001, 2003. Μόναχο/Ζυρίχη: εκδ. Piper 2001. Ντύσσελντορφ/Ζυρίχη: εκδ. Artemis und Winkler 2002. Gütersloch: εκδ. Rheda-Wiedenbrück 2004
  • Niko Kazantzakis, Fortell Zorbas, fortell. En folkelivsskildring fra Kreta, μετάφραση στα νορβηγικά Aksel Akselson, Όσλο: Johan Grundt Tanum 1953. Όσλο: εκδ. Norske Bokklubben 1963, 1968, 1971
  • Nikos Kazantzakis, Kerro minulle, Zorbas, μετάφραση στα φινλανδικά Vappy Roos, Ελσίνκι: εκδ. Tammi 1954, 1968, 1969, 1970
  • Nikos Kazantzakis, Spil for Mig, Zorbas, μετάφραση στα δανικά Axel Pille, Κοπεγχάγη: εκδ. Sespersen og Pios 1954, 1964, 1975
  • Nikos Kazantzakis, Alexis el griego, μετάφραση στα ισπανικά (από τα γαλλικά) Roberto Guibourg, Μπουένος Άιρες: εκδ. Peuser 1954, 1955, 1963, 1960, 1966. [Με τίτλο Vida y hechos de Alexis Zorba:] Βαρκελώνη: εκδ. Planeta 1977. [Με τίτλο: Alexis Zorbas, el Griego:] Μεξικό: εκδ. Promexa 1979. [Με τίτλο Alexis Zorba el griego:] Μπουένος Άιρες: Carlos Lohlé 1973, 1997. Μαδρίτη: εκδ. Alianza 1985. Μαδρίτη: εκδ. Debate 1990, 1994, 1997. Μαδρίτη: εκδ. Alianza / Μπουένος Άιρες: εκδ. Carlos Lohlé 1985, 1995. Βαρκελώνη: εκδ. Acantilado 2015 [Με τίτλο Zorba el griego (Vida y andanzas de Alexis Zorba), μετάφραση στα ισπανικά Selma Ancira]
  • Nikos Kazantzakis, Zorba il Greco, μετάφραση στα ιταλικά Olga Ceretti Borsini, Μιλάνο: εκδ. Martello 1955, 1965. Μιλάνο: εκδ. Mondadori 1966, 1971, 1989
  • Nikos Kazantzakis, Doživljaji Aleksisa Zorbasa, μετάφραση στα κροατικά-εισαγωγή Ton Smerdel, Ζάγκρεμπ: εκδ. Zora 1955. Βελιγράδι: εκδ. Izdavacko Preduzece «Rad» 1962, 1969
  • Nikos Kazantzakis, AlexisZorbas: AvontuurofKreta, μετάφραση στα ολλανδικά Hans Edinga, Χάγη: εκδ. Gaade 1958. Baarn: De Kern 1982 [με τίτλο Zorba de Griek]
  • Nikos Kazantzaki, O bom demónio, μετάφραση στα πορτογαλικά Fernando Soares, Λισαβόνα: εκδ. Ulisseia 1959, 1965, 1968, 1974. Λισαβόνα: εκδ. Clube Port. Do Livro e lo Disco 1974 [με τίτλο Zorba o grego]
  • Nikos Kazantzakis, Zorba hayevani, μετάφραση στα εβραϊκά, Τελ-Αβίβ: εκδ. Am Oved 1959
  • Nikos Kazantzakis, Doživljaji Aleksisa Zorbasa, μετάφραση στα σερβοκροατικά Marijan Tavčar, Σαράγεβο: εκδ. Svjetlost 1962
  • Nikos Kazancakis, Aleksi Ζorba, μετάφραση στα τουρκικά Ahmet Angin, Ισταμπούλ: εκδ. Ataç 1963, 1967 1970. [Mε τίτλο Zorba:] Ισταμπούλ: εκδ. Can 1982, 1984, 1990, 1999, 2000, 2001
  • Nikos Kazantzakis, Alexis Zorbàs, μετάφραση στα ισπανικά Jaume Berenguer Amenós, Βαρκελώνη: εκδ. Vergara 1965, 1966. Βαρκελώνη: εκδ. Laia 1984. Βαρ-κελώνη: εκδ. «62» 1995
  • Nikos Kazantzakis, AlexisZorbas, μετάφραση στα τσεχικά František Štuřík, Růžena Dostálová, Πράγα: εκδ. Odeon 1967
  • Nikos Kazantzakis, Alexis Sorbas, μετάφραση στα ισλανδικά Porgeir Porgeirsson, Ρέικιαβικ: εκδ. Almenna Bokafelagid 1967
  • Nikosz Kazantzakisz, Zorbász, a görög, μετάφραση στα ουγγρικά Szabó Kálmán, Papp Árpád, Βουδαπέστη: εκδ. Európa 1967, 1968, 1976,1998
  • Nikos Kazantzakis, Zorba, die griek, μετάφραση στην ομιλουμένη της Ν. Αφρικής Abraham H. de Vries, Γιοχάνεσμπουργκ: εκδ. Afrikaanse Pers-Boekhandel 1968
  • Nikos Kazantzakis, Alexis Zorba, μετάφραση στα ρουμανικά Marcel Aderca, Βουκουρέστι: εκδ. Pentru Universala 1969. Βουκουρέστι: εκδ. Univers 1987
  • Nikosz Kazantzakisz, Zorbász, a görög, μετάφραση στα ρουμανικά Szabó Kálmán, Papp Árpád, Βουκουρέστι: εκδ. Kriterion 1971.
  • Nikos Kazantzakis, Grk Zorbas, μετάφραση στα σλοβενικά Marijan Tavčar, Λιουμπλιάνα: εκδ. Cankarjeva 1973, 2005
  • Nikos Kazantzaki, Cuoc doi va kinh nghiem cua Alexis Zorba, μετάφραση στα βιετναμέζικα Huu Nguyen Hieu, Hong Ha: εκδ. Thuong Yeu 1973
  • Nikos Kazantzakis, AleksisZorbas, μετάφραση στα βουλγαρικά Georgi Kyfov, Σόφια: εκδ. Narodna Kultura 1973. Σόφια: εκδ. Anybic 1995 [εικονογράφηση Ljuben Zidarov]
  • Nikos Kazantzakis, Grek Zorba, μετάφραση στα πολωνικά Nikos Chadzinikolau, Βαρσοβία: εκδ. Ksiăzka I Wiedza 1975, 1979, 1986, 1989. Πόζναν: εκδ. «GMP» [1992]. Βαρσοβία: εκδ. Muza 1996.
  • Nikos Kazantzakis, ŘekZorbas, μετάφραση στα σλοβάκικα František Štuřík, Růžena Dostálová, Πράγα: εκδ. Odeon 1975. Πράγα/ Litomyšl: εκδ. Paseka 2004
  • Nikos Kazantzakis, Alexis Zorbas, μετάφραση στα εσθονικά Astrid Kurismaa, Aleksander Kurtna, Ταλλίν: εκδ.Eesti Raamat 1975
  • Nikos Kazantzakis, Zorba, o grego, μετάφραση στα πορτογαλικά Edgar Flexa Ribeiro - Guilhermina Sette, Σάο Πάολο: εκδ. Círculo do Livro 1975. Lagoa: εκδ. Nova Fronteira 1978. Σάο Πάολο: εκδ. Abril Cultural 1983, 1985. Ρίο ντε Τζανέιρο: εκδ. Nova Fronteira [1984;]
  • Nikas Kazandzakis, GraikasZorba, μετάφραση στα λιθουανικά Adomas Druktenis, Βίλνιους: εκδ. Vaga 1978
  • Nikos Kazantzakis, Xilazuoba, μετάφραση στα κινέζικα Hong Ren Wang, Ταϊπέι: εκδ. Chang jing chu ban she 1978, 1998
  • Nikos Kazantzakis, Jeta e Zorbës, μετάφραση στα αλβανικά Ali Podrimja, Πρίστινα: εκδ. Rilindja, Redaksia e botimeve 1978
  • Nikos Kazantzakis, AleksisZorbas, μετάφραση στα σκοπιανά Paskal Gilevski, Σκόπια: εκδ. Makedonska kniga 1979, 1982, 1989
  • Nikos Kazantzakis, Zorbaelgriego, μετάφραση στα καταλανικά Roberto Guibourg, εικονογράφηση Eduardo ArranzBravo, βιογραφικό σημείωμα Helen N. Kazantzakis, στοχασμοί για το μυθιστόρημα και την ταινία Terenci Moix, Βαρ-κελώνη: εκδ. Círculo de Lectores 1986
  • Nikos Kazantzakis, ΚumedniilikhiprigodiAleksisaZorbasa, μετάφραση στα ουκρανικά Anatolija Chergakli, Κίεβο: εκδ. Vidavnichtvo Khudozhn'oi literaturi «Dnipro» 1989
  • Nikesi Kashanzhaji zhu, Xilaqirenzuoerba, μετάφραση στα κινέζικα Zhenji Wang και Fan Zhongliang yi, Πεκίνο: εκδ. Zhongguo wen lian 1992
  • Nikos Kazantzakis, ViatasiperipetiileluiAlexisZorbas, πρόλογος Πέτρος Χάρης, μετάφραση στα ρουμανικά - χρονολόγιο Elena Lazar, Βουκουρέστι: εκδ. Rombay 1994
  • Nikos Kazanxaqis, JetaeAleksisZorbas, μετάφραση στα αλβανικά Stavri Dajo [Σταύρος Ντάγιος], Τίρανα: εκδ. Albin 1996
  • Nikos Kazantzakis, DemAlexisZorbassäiLiewenasengUluechten, μετάφραση στην ομιλουμένη του Λουξεμβούργου Henri Muller, Op der Lay, Λουξεμβούργο: εκδ. Centrale 1999
  • Nikos Kazantzakis, Zorbagrecul, μετάφραση στα ρουμανικά Marcel Aderca, Βουκουρέστι/Ιάσιο: εκδ. Polirom 1999
  • Nikos Kazantzakis, Zōrbā, μετάφραση στα κουρδικά Ra'ūf Bēgard, Slēmānī (Ιράκ): εκδ. Sardam 2000
  • Nikos Kazantzakis, Sorba nam grikaya, μετάφραση στα σινγκαλέζικα Saddhatissa pari Wadigamangava, Κολόμπο (Σρι Λάνκα): εκδ. Sanhinda 2000

Ηχογραφημένα βιβλία

  • Nikos Kazantzakis, Zorba the Greek, ανάγνωση George Guidall, Prince Frederick, MD: Recorded Books 1995, 1996. Μπαθ: BBC Audio Books/Chivers Audio Books 2003 [αφήγηση Στέφεν Θορν]
  • Nikos Kazantzakes, Zorba el griego, Κολομβία: εκδ. Disomex 2001
  • Nikos Kazantzakis, Alexis Sorbas, ανάγνωση Peter Simonischek. Μόναχο: εκδ. Herbig 2001 (Die Langen-Müller-Audio Books)

Θεατρικές παραστάσεις - διασκευές

  • Νέο Θέατρο του Βλαδίμηρου Καυκαρίδη, διασκευή Φώτος Φωτιάδης, μουσική Αντ. Δημητριάδη, Λευκωσία 1984
  • Θίασος Γιάννη Βόγλη, διασκευή Βαγγέλης Ζάχος, 1984
  • Θίασος Σταύρου Παράβα, διασκευή Γιώργος Ρεμούνδος, μουσική Μ. Θεοδωράκη, Θέατρο Λυκαβηττού 1988
  • Θίασος Αλβέρτου Εσκενάζυ, 2002
  • Παράσταση στις Βρυξέλλες, διασκευή Bernard Damien, ίσως το 1982
  • Παράσταση στις Βρυξέλλες, μουσική Marc Herouet, στα «Ευρωπάλια» 1982
  • Παράσταση στο Μάλμε της Σουηδίας, μουσική Roger Johansson, 1988
  • Παράσταση στο Théâtre de la Ronde de Sorgues, κατά τη διάρκεια της «Ελληνικής Εβδομάδας», μουσική Laurent Borel, 1988
  • Ανέκδοτη διασκευή από τον Τώνη Τσιρμπίνο, Μουσείο Ν. Καζαντζάκη (Βαρβάροι Ηρακλείου)
  • Ανέκδοτη διασκευή στα γαλλικά από τον Bernard Damien, για το θέατρο Rideau de Bruxelles, Μουσείο Ν. Καζαντζάκη (Βαρβάροι Ηρακλείου)

Κινηματογράφος

  • Zorba the Greek, σενάριο - σκηνοθεσία Μιχάλης Κακογιάννης, μουσική Μίκης Θεο-δωράκης. Παραγωγή: Μιχ. Κακογιάννης - 20th Century Fox 1964. Ηθοποιοί: Anthony Quinn, Alan Bates, Ειρήνη Παπά, Lila Kedrova. Το 1965, η ταινία κέρδισε τρία Όσκαρ: β΄ γυναικείου ρόλου (Lila Kedrova), καλλιτεχνικής διεύθυνσης (Βασίλης Φωτόπουλος) και φωτογραφίας (Walter Lassaly)· ήταν υποψήφια και για τα Όσκαρ α΄ ανδρικού ρόλου (Quinn), διασκευασμένου σεναρίου, σκηνοθεσίας και καλύτερης ταινίας (Κακογιάννης)
  • Michael Cacoyannis, Zorba the Greek, Αθήνα: 20th Century Fox 1963 (φωτομηχανική ανατύπωση του κινηματογραφικού σεναρίου)

Μιούζικαλ

  • Zorba the Greek, σκηνοθεσία και παραγωγή Harold Prince, διασκευή Joseph Stein, μουσική John Kanter, στίχοι Fred Ebb. Ανέβηκε από αρκετούς θιάσους σε διάφορες πόλεις των Η.Π.Α. (Βοστώνη 1968, Νιού Χέηβεν 1968, Λος Άντζελες 1970, Μίλ-μπερν Νιου Τζέρσεϋ 1971 με τον Τίτο Βανδή στο ρόλο του Ζορμπά) και σε άλλες χώρες (Ελσίνκι 1970, Λύμπεκ 1971, Βιέννη 1971, Μάλμο 1971, Βαϊμάρη 1972, Λονδίνο 1973, Καν 1974, Ρουέν 1974, Λιέγη 1975, Νάντη 1975, Μπορντώ 1975, Μόσχα 1979, Κάσελ 1980, Μύνστερ 1982, Λειψία 1982, Αντίμπ 1987, Βερόνα 1988, Παρίσι 1991)
  • Zorba the Greek, σκηνοθεσία Μιχάλης Κακογιάννης, διασκευή Joseph Stein, Νέα Υόρκη, Μπρόντγουεϊ, με τους Anthony Quinn και Lila Kendrova, 1984-1986
  • Zorba the Greek, διασκευή Joseph Stein, μουσική Μ. Θεοδωράκης, Σίδνεϋ 1988

Μπαλέτο

  • Zορμπάς, Εθνική Λυρική Σκηνή, μουσική Μ. Θεοδωράκης, 1979
  • Μ. Θεοδωράκης, Zorba il Greco, Arena di Verona, 1988. Ηρώδειο, 2005

Μουσική

  • Ν. Μαμαγκάκης, Μουσική για τέσσερις πρωταγωνιστές, Μπάυροϊτ, Ορχήστρα της ραδιοφωνίας του Αμβούργου, 1959
  • Μ. Θεοδωράκης, Zorba the Greek, 20th Century Fox Records 1964 (η μουσική της ταινίας)
  • John Kander, Zorba. Selections, στίχοι Fred Ebb, διασκευή Joseph Stein. Νέα Υόρκη: Times Square Music Publications / Μιλγουόκι: H. Leonard Corp. 1968 (επιλογές από το μιούζικαλ)
  • John Kander, Zorba. Selections, στίχοι Fred Ebb, διασκευή Joseph Stein. Χόλυγουντ: Capitol 1969. United States: Broadway Angel 1992 (σειρά Broadway Classics, 5) - επιλογές από το μιούζικαλ
  • Joseph Stein, Zorba. A musical book, Νέα Υόρκη: Random House 1969 (το λιμπρέτο)
  • John Kander, Zorba. Sound recording - cast recording, Νέα Υόρκη: RCA Red Seal 1983 (επιλογές από το μιούζικαλ)
  • Κώστας Μουντάκης - Μάνος Μουντάκης, Αναφορά στον Καζαντζάκη, Μίνως Μάτσας 1976 (τα περισσότερα τραγούδια είναι εμπνευσμένα από τον Ζορμπά)
  • Μ. Θεοδωράκης, ZorbailGreco, μπαλέτο, 1988
  • Zorba, der Grieche, σύνθεση - διεύθυνση ορχήστρας Μίκης Θεοδωράκης, χορογραφία - σκηνική διεύθυνση Lorca Massine, παραγωγή Claudio M. Riccardi. Γερ-μανία, Hitron: Castle Communications 1993 (σειρά Arena di Verona) - ηχογράφηση της παρουσίασης του μπαλέτου, Arena di Verona 1988
  • Μίκης Θεοδωράκης, Zorba the Greek, Γερμανία: Back Biter, 1994
  • M. Theodorakis, Zorbas. Suite-ballet in 23 scenes for solo-alto, bouzoukis (ad libitum), choir and orchestra, Αθήνα: εκδ. Romanos 1995 [η παρτιτούρα]