Στην Ελλάδα της Μεγάλης Ιδέας (1909-1920)
Ενώ η ελληνική πραγματικότητα γνωρίζει μια δυναμική αναβίωση των μεγαλοϊδεατικών οραμάτων, ο Καζαντζάκης, προσπαθεί να οργανώσει τη ζωή του κατά τα συνηθισμένα πρότυπα. Από τον Απρίλιο του 1910, εγκαθίσταται στην Αθήνα και λίγο αργότερα ξεκινά η συμβίωσή του με τη Γαλάτεια, με την οποία θα στεφανωθεί ενάμισυ χρόνο αργότερα.
Το πρόβλημα του βιοπορισμού παραμένει έντονο. Ο συγγραφέας δεν αποδέχεται το διορισμό του στη θέση του γραμματέα του Υπουργείου Παιδείας και προσπαθεί να εξασφαλίσει ένα εισόδημα ως μεταφραστής ή επιδίδεται σε ποικίλες επιχειρήσεις. Στους Βαλκανικούς πολέμους, κατατάσσεται ως εθελοντής και υπηρετεί στο ιδιαίτερο γραφείο του πρωθυπουργού Ελ. Βενιζέλου.
Η γνωριμία του με τον Σικελιανό το 1914, ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο πνευματικών αναζητήσεων. Οι δύο φίλοι μελετούν μαζί και περιηγούνται την Ελλάδα. Από το φθινόπωρο του 1917 μέχρι τον Ιανουάριο του 1919, ο Καζαντζάκης ταξιδεύει στην Ελβετία. Λίγο μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα, διορίζεται γενικός διευθυντής του Υπουργείου Περιθάλψεως και εργάζεται για τον επαναπατρισμό των Ελλήνων του Καυκάσου.
Αθήνα
Στην Αθήνα, ο Καζαντζάκης λαμβάνει ενεργό μέρος στην πνευματική ζωή. Είναι από τα ιδρυτικά μέλη του «Εκπαιδευτικού Ομίλου» (1910) και γίνεται εταίρος της Εταιρίας των Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών (1916). Το Μάιο του 1910, υποβάλλει τη Θυσία στο Λασσάνειο Δραματικό Αγώνα και αποσπά το πρώτο βραβείο. Το δράμα εκδίδεται με τον τίτλο Ο Πρωτομάστορας και αφιερώνεται στον Ίδα [=Ίων Δραγούμης]. Το 1916, διασκευάζεται σε «μουσική τραγωδία» από τον Μανόλη Καλομοίρη και ανεβαίνει από τον «Ελληνικό Μουσικό Θίασο» στο Δημοτικό Θέατρο Αθηνών.
Ο γάμος με τη Γαλάτεια
Η συμβίωση του Νίκου και της Γαλάτειας προκάλεσε την αντίδραση και των δύο οικογενειών. Τελικά, μετά από τις καλοκαιρινές διακοπές τους στο Κράσι Ηρακλείου, το ζευγάρι παντρεύτηκε, παρά τη θέληση του Μιχάλη Καζαντζάκη, τον Οκτώβριο του 1911, στο εκκλησάκι του Αγίου Κωνσταντίνου στο Ηράκλειο.
Το επόμενο καλοκαίρι, ο Νίκος και η Γαλάτεια παραθερίζουν ξανά στο Κράσι, μαζί με την Έλλη και τον Λευτέρη Αλεξίου, τον Βάσο Δασκαλάκη, τον Κώστα Βάρναλη και τον Μάρκο Αυγέρη. Ο γάμος δεν αργεί να παρουσιάσει σημάδια κρίσης. Στην πραγματικότητα, το ζευγάρι θα ζει σε διάσταση για αρκετά χρόνια. Το διαζύγιό τους εκδίδεται το 1926, από το Πρωτοδικείο Αθηνών, μετά από αίτηση της Γαλάτειας.
Μεταφραστής
Το 1911, ο Καζαντζάκης αναλαμβάνει να μεταφράσει επιστημονικά και φιλοσοφικά συγγράμματα (Πλάτωνα, Μπερξόν, Τζέημς, Δαρβίνο, Μέτερλινκ, Νίτσε κ.ά.), για λογαριασμό των εκδόσεων Φέξη. Οι μεταφράσεις εκδίδονται στο διάστημα 1911-1915.
Ποικίλες επιχειρήσεις
Ο Καζαντζάκης καταπιάστηκε, χωρίς επιτυχία, με την οργάνωση διαφόρων επιχειρήσεων. Το Οκτώβριο του 1915, σχεδιάζει μαζί με τον Ι. Σκορδίλη μια επιχείρηση μεταφοράς ξυλείας από το Άγιο Όρος. Τότε γνωρίζει τον Γιώργη Ζορμπά, με τον οποίον θα προσπαθήσει να ιδρύσει το περίφημο πλέον λιγνιτωρυχείο στην Πραστοβά της Μάνης, το 1917. Η τελευταία του επιχειρηματική απόπειρα σημειώνεται το 1918 και αφορά μια εταιρία εισαγωγών-εξαγωγών με Ελβετούς επιχειρηματίες.
Σικελιανός
Ο Καζαντζάκης συνάντησε το Σικελιανό στα γραφεία του «Εκπαιδευτικού Ομίλου», το Νοέμβριο του 1914. Σχεδόν αμέσως, οι δυο τους αναγνωρίστηκαν ως πνευματικοί συνοδοιπόροι. Τρεις μέρες αργότερα ξεκίνησαν για το Άγιο Όρος, για ένα προσκύνημα-περιήγηση, που κράτησε σαράντα μέρες. Μελετούν Τολστόι, Βούδα και Δάντη και σχεδιάζουν να ιδρύσουν μια καινούρια θρησκεία.
Τα επόμενα χρόνια ταξιδεύουν μαζί στην Ελλάδα, και ο Καζαντζάκης περνά αρκετό καιρό στο σπίτι του Σικελιανού, στη Συκιά Κορινθίας. Μετά το 1920, οι δρόμοι τους χωρίζουν, λόγω των ιδεολογικών τους διαφορών. Η φιλία τους αναθερμαίνεται το 1942, αλλά η κοινή τους υποψηφιότητα για το βραβείο Νομπέλ γίνεται αφορμή να ψυχρανθούν και πάλι οι σχέσεις τους. Ο θάνατος του Σικελιανού (1951) θλίβει βαθύτατα τον Καζαντζάκη, που αναγνωρίζει ότι μέρος της πνευματικής του διαμόρφωσης το οφείλει στον Λευκαδίτη ποιητή.
Ελβετία
Το Σεπτέμβριο του 1917, ο Καζαντζάκης αναχωρεί για τη Ζυρίχη, όπου φιλοξενείται από τον παιδικό του φίλο Γιάννη Σταυριδάκη, πρόξενο της Ελλάδας στη Ζυρίχη. Για ένα περίπου χρόνο περιηγείται την Ελβετία μαζί με την Έλλη Λαμπρίδη, με την οποία συνδέεται αισθηματικά. Αυτήν την εποχή, οργανώνει μαζί με τον Σταυριδάκη μια «διανοητική» οργάνωση, το «Τάγμα», στους σκοπούς του οποίου αναγνωρίζεται η σφραγίδα της ιδεολογίας του Ίωνα Δραγούμη. Αποστολή του «Τάγματος» ήταν «να υψώσει την Ελλάδα, ανατείνοντας όλες τις δυνάμεις της σε δημιουργία νέου ελληνικού πολιτισμού».
Γενικός Διευθυντής του Υπουργείου Περιθάλψεως
Το Μάιο του 1919, ο Καζαντζάκης διορίζεται διευθυντής στο νεοσύστατο Υπουργείο Περιθάλψεως. Το καθήκον που του ανατέθηκε ήταν ο επαναπατρισμός των Ελλήνων προσφύγων που είχαν εγκλωβιστεί στον Καύκασο μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση.
Για το σκοπό αυτό, ταξίδεψε στον Καύκασο ως επικεφαλής της αποστολής, στην οποία συμμετείχαν οι Ηρακλής Πολεμαρχάκης, Γιάννης Αγγελάκης, Γιάννης Κωνστανταράκης, Γιώργης Ζορμπάς και ο Γιάννης Σταυριδάκης (από το Υπουργείο Εξωτερικών). Μέσα σε 15 μήνες, ο Καζαντζάκης φρόντισε για την περίθαλψη και τη μεταφορά 150.000 Ελλήνων, τους οποίους εγκατέστησε στη Θεσσαλία και τη Δυτική Μακεδονία.
