Η επιστροφή και η Οδύσσεια (1924-1925)
Λίγο μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα, ο Καζαντζάκης γνωρίζει την Ελένη Σαμίου, τη γυναίκα που έμελλε να τον συντροφέψει στην υπόλοιπη ζωή του. Ωστόσο, δεν θα παραμείνει για πολύ στην Αθήνα. Τον Ιούλιο του 1924, πηγαίνει στην Κρήτη και τον Αύγουστο παραθερίζει στο ερημικό ακρογιάλι του Λέντα μαζί με την Ελένη, μελετώντας Όμηρο, Γκαίτε και Αισχύλο.
Στο Ηράκλειο παραμένει έναν ολόκληρο χρόνο. Ξεκινά τη μεγαλόπνοη σύνθεση της Οδύσσειας και πιθανότατα συγγράφει το Συμπόσιον. Επιπλέον, σχεδιάζει, χωρίς επιτυχία, παράνομη πολιτική δράση, γεγονός που προκαλεί τη σύλληψη και την εικοσιτετράωρη κράτησή του στην Ασφάλεια Ηρακλείου.
Τον Ιούλιο του 1925, επιστρέφει για λίγο στην Αθήνα, αλλά δεν αργεί να φύγει ξανά για ένα ταξίδι στα νησιά του Αιγαίου. Σ’ αυτό το ταξίδι, θα ανακαλύψει στην Αίγινα τον τόπο της μελλοντικής του εγκατάστασης.
Ελένη Σαμίου
Η πρώτη συνάντηση του Καζαντζάκη με την Ελένη Σαμίου έγινε το Μάιο του 1924, σε μια εκδρομή του Οδοιπορικού Συλλόγου στην Πεντέλη. Λίγους μήνες αργότερα, παραθερίζουν οι δυο τους στο ερημικό ακρογιάλι του Λέντα, στα νότια του Ηρακλείου, ενώ το Σεπτέμβριο του 1925 η «Λένοτσκα» πηγαίνει να τον βρει στην Αίγινα.
Το 1928, πηγαίνει να τον ανταμώσει στη Μόσχα. Αυτή ήταν η απαρχή της κοινής τους ζωής, βασισμένη στην αμοιβαία υπόσχεση απόλυτης αφοσίωσης. Ο γάμος τους έγινε το Νοέμβριο του 1945, με κουμπάρους τον Άγγελο και την Άννα Σικελιανού.
Η Ελένη στάθηκε πιστά και ακούραστα στο πλευρό του Καζαντζάκη. Τον ακολούθησε παντού, δέχτηκε τον πλάνητα βίο του, φρόντιζε για όλα τα πρακτικά προβλήματα, δακτυλογραφούσε τα έργα του, απαντούσε σε επιστολές, μάζευε τις κριτικές που δημοσιεύονταν στον τύπο.
Μετά το θάνατό του, εκείνη ανέλαβε την προώθηση του έργου του, τη διάσωση του ανέκδοτου υλικού, των επιστολών, των σημειώσεων και των ημερολογίων του.
Οδύσσεια
Ο Καζαντζάκης ξεκίνησε την Οδύσσεια το 1925 στο Ηράκλειο και την ολοκλήρωσε το 1938 στην Αίγινα. Όλα αυτά τα χρόνια επεξεργαζόταν την αρχική εκδοχή, ενσωματώνοντας εικόνες και εντυπώσεις από κάθε καινούριο του ταξίδι. Πριν από την έκδοση του 1938, αποσπάσματα της Οδύσσειας είχαν κατά καιρούς δημοσιευτεί σε διάφορα περιοδικά (Αναγέννηση, Ηλύσια, Νεοελληνικά Γράμματα Ηρακλείου, Ο Κύκλος κ.ά.).
Η έκδοση του 1938 υπήρξε πράγματι γεγονός για τα ελληνικά εκδοτικά δεδομένα. Το έργο τυπώθηκε σε μεγάλο σχήμα, με ειδικής παραγγελίας τυπογραφικά στοιχεία, σε μονοτονικό σύστημα. Ο συγγραφέας την αφιέρωσε στην Αμερικανίδα Joe MacLeod, χορηγό της έκδοσης.
Παράνομη πολιτική δράση
Το 1924-25, ο Καζαντζάκης αναλαμβάνει παράνομη πολιτική δράση στο Ηράκλειο, ως πνευματικός ηγέτης μιας κομμουνιστικής ομάδας δυσαρεστημένων προσφύγων και παλαίμαχων της Μικρασιατικής Εκστρατείας.
Εξαιτίας της ανάμειξής του, συλλαμβάνεται από τις αστυνομικές αρχές της πόλης και κρατείται για ένα εικοσιτετράωρο. Στη συνέχεια, υποβάλλει στην Ανακριτική Αρχή Ηρακλείου ένα υπόμνημα, όπου συνοψίζει τις πολιτικές του πεποιθήσεις. Το κείμενο δημοσιεύεται στη Νέα Εφημερίδα Ηρακλείου με τίτλο «Ομολογία Πίστεως» (16.2.1925).
