Το 1936 ο ισπανικός στρατός εξεγείρεται εναντίον της κυβέρνησης της Β’ Ισπανικής Δημοκρατίας.
Η χώρα θα βυθιστεί σε μια αβυσσαλέα εμφύλια διαμάχη μεταξύ των επαναστατών Εθνικιστών υπό την αρχηγεία του Φρανθίσκο Φράνκο και του συνασπισμού δημοκρατών, κομμουνιστών, αναρχικών και φιλελεύθερων δυνάμεων της Δημοκρατικής Κυβέρνησης υπό την ηγεσία Μανουέλ Αθάνια. Η σύγκρουση θα ολοκληρωθεί το 1939 με την παράταξη των Εθνικιστών να επικρατεί και τον Φράνκο να επιβάλει ένα σκληρό διδακτορικό καθεστώς μέχρι το 1975.
Ο Ισπανικός Εμφύλιος Πόλεμος είναι αναμφισβήτητα μια από τις σημαντικότερες και διασημότερες σελίδες της ισπανικής και παγκόσμιας ιστορίας. Η «πρόβα τζενεράλε» του επερχόμενου Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ή κατά άλλους ο «τελευταίος ρομαντικός πόλεμος» συντάραξε την ισπανική κοινωνία και δίχασε βαθιά την παγκόσμια κοινή γνώμη. Δημοσιογραφικά πρακτορεία από όλον τον κόσμο έστησαν πρωτοφανείς για την εποχή μηχανισμούς πληροφόρησης και εμπιστεύτηκαν την ανταπόκρισή του στις πιο «λαμπρές πένες» της εποχής. Ο Ισπανικός Εμφύλιος έδωσε στη δημοσιογραφία τη σπάνια ευκαιρία να ταυτιστεί ως ένα μεγάλο βαθμό επιτυχώς με τη λογοτεχνία. Στα πεδία των μαχών βρέθηκαν μεγάλα ονόματα της λογοτεχνίας, όπως οι Λόρκα, Όργουελ, Χέμινγουεϊ, Νερούδα, Σέντ-Εξυπερύ, Κέσλερ και βεβαίως ο «δικός μας» Νίκος Καζαντζάκης.
Την 1η Οκτωβρίου 1936, ο αρχισυντάκτης της «Καθημερινής», γνωστός λόγιος Αιμίλιος Χουρμούζιος, στέλνει στην Αίγινα κατεπείγον τηλεγράφημα στον Καζαντζάκη με το οποίο τον καλούσε να αναλάβει χρέη εντεταλμένου ανταποκριτή της εφημερίδας για τον Ισπανικό Εμφύλιο. Ο Καζαντζάκης αμέσως αποδέχεται την πρόταση, λαμβάνει τις απαραίτητες διαπιστεύσεις και αναχωρεί εσπευσμένα για την Ισπανία. Η συνεργασία αυτή του Καζαντζάκη με την Καθημερινή, μιας συντηρητικής εφημερίδας, εν μέσω του καθεστώτος Μεταξά που στέλνει τον Καζαντζάκη με την πλευρά των Εθνικιστών και με τη συνοδεία ενός «επισήμου αντιπροσώπου», έχει κατά καιρούς συζητηθεί αρκετά. Ωστόσο, η οδηγία που έδωσε ο Χουρμούζιος στον Καζαντζάκη ήταν να «πει την αλήθεια». Ο Καζαντζάκης θα δικαιώσει την εμπιστοσύνη του Χουρμούζιου, καθώς θα μείνει προσκολλημένος στην αμερόληπτη ανταπόκριση των γεγονότων, παρόλη τη συμπάθειά του για τους Δημοκρατικούς.
Η αποστολή του Καζαντζάκη ξεκινά στις 2 Οκτωβρίου και ολοκληρώνεται στις 19 Νοεμβρίου. Η 3η επίσκεψη του Καζαντζάκη στο ισπανικό έδαφος ξεκίνησε από τα Πορτογαλικά σύνορα και ακολούθησε την πορεία των στρατευμάτων των Εθνικιστικών προς την κεντρική και βόρεια Ισπανία.
Η 5η Νοεμβρίου 1936 βρίσκει τον Καζαντζάκη 13 χιλ. έξω από τη Μαδρίτη στην πόλη της Χετάφε, δίπλα από τον «Λόφο των Αγγέλων», το γεωγραφικό κέντρο της Ιβηρικής Χερσονήσου. Περιπλανιέται στο πεδίο της μάχης και από εκεί προέρχονται τα Κρυμμένα Διαμάντια του μήνα.
Είναι «τα ισπανικά “δώρα” που δε μας αποχωρίστηκαν ποτέ», όπως έλεγε η Ελένη Καζαντζάκη. Απ’ αυτά, δύο κοσμούν τη Μόνιμη Έκθεση του Μουσείου Νίκου Καζαντζάκη και εκτίθενται στην ενότητα των ταξιδιωτικών. Από τη μια, πρόκειται για τη φωτογραφία δυο μικρών παιδιών, αγοριού και κοριτσιού, στην πίσω όψη της οποίας ο Καζαντζάκης έχει σημειώσει με κόκκινη ξυλομπογιά: «5 Nov 1936. Τη βρήκα στα χαρακώματα του Getafe την επόμενη που το πήραν οι νασιοναλ. σ’ ένα μαντύα». Από την άλλη, μια κόκκινη ματωμένη σημαία που ο Καζαντζάκης ανέσυρε από το αμπέχονο ενός νεκρού στρατιώτη των Δημοκρατικών.
Ο πόλεμος δεν είναι μόνο τα όπλα, αν και τα όπλα είναι αυτά που κάνουν τον πόλεμο και η μοχθηρία του ανθρώπου. Είναι και οι προσωπικές ιστορίες των ανθρώπων, οι αφώτιστες μικρές στιγμές και η αγάπη που τσακίζονται στην άβυσσο της βίας, τα απαρατήρητα ανθρώπινα δράματα που τα προσπερνούν τα μεγάλα γεγονότα της Ιστορίας. Οι ζωές που προσπαθούν να συνεχίσουν να ζουν, τα πρόσωπα που με τις εκφράσεις τους χαρακτηρίζουν ολόκληρες εποχές και οι άνθρωποι που βρίσκονται εκεί για τα καταγράψουν. Σε αυτούς τους ανθρώπους περιλαμβάνεται ο Νίκος Καζαντζάκης.
